De afgelopen jaren heb ik mij bij het schrijven van publicaties met name toegelegd op drie domeinen binnen de risicobeheersing: veiligheid (inclusief beveiliging), integriteit en crisisbeheersing. Dit zijn ook onderwerpen waarover ik workshops/maatwerksessies geef en als gastspreker optreed. In onderstaande overzicht staan ook interviews die ik heb gegeven.
Soms is er sprake van een onderlinge overlap. Mijn artikelen over het lekken van vertrouwelijke of gerubriceerde informatie raken zowel informatiebeveiliging als integriteit. Maar ook combinaties met andere vakgebieden komen voor, zoals crisisbeheersing en geschiedenis over de opvang van vluchtelingen en de internering van buitenlandse militairen gedurende de Eerste Wereldoorlog. De komende jaren zal ik ook artikelen publiceren die voortkomen uit mijn promotieonderzoek naar risicobeheersing in Nederland ten opzichte van legaal particulier vuurwapenbezit in historisch perspectief, waarmee ik in 2019 ben begonnen. Inmiddels zijn op basis van dit onderzoek twee artikelen verschenen (december 2019 en december 2020).
De artikelen zijn hieronder per thema gegroepeerd. Als je op de titel klikt wordt een pdf geopend. Een deel van de artikelen is ook te raadplegen via het Research Information Services (RIS, Radboud Universiteit).
Risicobeheersing legaal particulier vuurwapenbezit (promotieonderzoek)
Johri Maat, ‘Een wapen voor onderweg. Over wapendracht langs ’s heeren wegen en de regulering hiervan’ in: B.V.G. Eggen e.a., Bijzonderheden in het strafrecht (Liber Amicorum Henny Sackers), Deventer: Wolters Kluwer 2022, p. 195-207.
Nu is het misschien lastig voorstelbaar, maar ooit was wapenbezit en -dracht door burgers ‘normaal’, zeker als je op reis was. Nou ja, ‘normaal’? Het gaf tegelijkertijd kopzorgen voor de overheid uit vrees voor misbruik. In ‘Een wapen voor onderweg’ schrijf ik over wapendracht langs ’s heeren wegen en de regulering hiervan. Dit hoofdstuk is verschenen in het Liber Amicorum Bijzonderheden in het strafrecht ter gelegenheid van het afscheid van mr. Henny Sackers in november 2022 als hoogleraar bijzonder strafrecht aan de Radboud Universiteit.
J.H. Maat, ‘Beheersing van legaal particulier (vuur)wapenbezit, de voorgeschiedenis’, Tijdschrift voor Bijzonder Strafrecht & Handhaving 2020, nr. 6, p. 316-323, doi: 10.5553/TBSenH/229567002020006006005.
De Nederlandse wapenwetgeving is gericht op de beheersing van het legale en de bestrijding van het illegale wapenbezit. Dit beleid kent een lange voorgeschiedenis. De houding van de overheid was hierin ambivalent, waarbij niet alleen sprake was van beperkingen op particulier wapenbezit. Wapenbezit is van overheidswege zelfs actief bevorderd, waarbij controles aan huis – anders dan tegenwoordig – bedoeld waren om vast te stellen of men wel over voldoende wapens beschikte om de burgerplicht te kunnen vervullen. Er werden echter wel maatregelen genomen om het risico van misbruik zoveel mogelijk beheersbaar te maken, waarvan sommige nog doorwerken tot heden ten dage.
Johri Maat, ‘Uit vrees voor de ‘Kladderadatsch’, Vuurwapenbezit aan banden gelegd’, Historisch Nieuwsblad, december 2019, p. 59-64.
Door een maas in de wet was vuurwapenbezit in Nederland eind negentiende eeuw vrij. Maar toen de angst voor een socialistische omwenteling opspeelde, greep minister van Justitie Theo Heemskerk in. Zijn Vuurwapenwet legde burgers vanaf 1919 strengere beperkingen op.
Er is ook een tekstversie met bronvermelding beschikbaar.
Integriteit
In september 2024 was mijn werkkamer even een podcaststudio voor ‘Beveiligingspraat’. Jacqueline Panneman-Landgraf (beveiliger en podcasthost), Bart Jan Cune (technicus) en Martin Verspeek (producent, niet op de foto) waren te gast bij Bureau Integriteit DJI op het Justitieel Complex Zeist. Daar spraken we over beveiliging en integriteit. Hoe ga je als beveiliger om met verleidingen en kwetsbaarheden in het werk? Welke hulplijnen zijn er? De podcast is een initiatief van het Sociaal Fonds Particuliere Beveiliging. De podcast is 17 oktober 2024 online gezet en terug te luisteren via Spotify of hieronder.
Nienke Ledegang, ‘Integriteit centraal’, DJIzien (relatiemagazine DJI) vol. 34, 26 juni 2024.
Geen verboden spullen mee naar binnen nemen, geen liefdesrelatie met justitiabelen aanknopen, zorgvuldig met informatie omgaan en geen misbruik maken van hun machtspositie. Integer gedrag van DJI-personeel spreekt zo vanzelf, maar het gaat weleens mis. Als zich een integriteitskwestie voordoet, kunnen leidinggevenden diverse stappen ondernemen. Een ervan in het inschakelen van Bureau Integriteit (BI). Hier wordt onpartijdig onderzoek gedaan naar vermoedens van integriteitsschendingen bij DJI en andere onderdelen binnen en buiten Justitie.
Nienke Ledegang, ‘Belangrijk dat iedereen zijn verhaal kan doen’, Balans (personeelsmagazine DJI), mei 2024, p. 12-13.
Natuurlijk hoop je dat je op je werk nooit te maken krijgt met een integriteitsschending. Niet als benadeelde of getuige en al helemaal niet niet als beschuldigde. Maar het kán gebeuren. In dit interview vertelt Johri Maat over het werk van Bureau Integriteit DJI.
Daniëlle van Essen, ‘Hoe andere organisaties communiceren over integriteit. Praktijkvoorbeelden als aanvulling op brochure Communiceren over integriteit.’, Huisvoorklokkenluiders.nl, 1 december 2023.
Speciaal voor de ‘Week van de Integriteit’ heeft het Huis voor Klokkenluiders vijf integriteitsprofessionals uit het bedrijfsleven, de overheid, de vakbeweging en de wetenschap gevraagd hoe zij integriteitscommunicatie verankeren binnen hun eigen organisatie of de organisaties waar zij geregeld komen. Met Edgar Karssing, Suzan Langenberg, Diederick Slijkerman, Rik van Steenbergen en Johri Maat.
Anya Loeve en Corinne van Hameren, ‘Wat gebeurt er achter de deur van Bureau Integriteit DJI?’, Nieuwsbrief Advocaten en Adviseurs Arbeidsrecht (BZK O&P Rijk), 25 september 2023 (deel I).
Anya Loeve en Corinne van Hameren, ‘Onderzoeken is een vak’, Nieuwsbrief Advocaten en Adviseurs Arbeidsrecht (BZK O&P Rijk), 25 oktober 2023 (deel II).
Interview met Johri Maat, directeur van het Bureau Integriteit van de Dienst Justitiële Inrichtingen over integriteit en interne onderzoeken.
Imme Visser, ‘Jurist en bestuurskundige Johri Maat voor de Dag van de Integriteit: ‘Integriteitsschendingen zullen altijd bestaan in de maatschappij’’, CAOP.nl, 31 augustus 2023.
Interview met Johri Maat in het kader van de Dag van de Integriteit 2023 (28 september) over integriteitsrisico’s en -onderzoek.
Lees hier het verslag van deze dag.
Op 27 juni 2023 was Johri een van de moderatoren van het diner pensant ‘Veilig werk- en meldklimaat’, op Slot Zeist, georganiseerd door VNG Connect en het ministerie van BZK. Een compilatie staat op YouTube.
Op 14 maart 2023 werden in het webinar ‘Zachte waarden, harde lessen: over sociale veiligheid en integriteit in het openbaar bestuur’ twee essays gepresenteerd van de wetenschappers prof.dr. Zeger van der Wal, dr. Toon Kerkhoff, prof.dr. Sandra Groeneveld en dr. Tessa Janssen. Als ‘practitioner’ heb ik hierop een reflectie gegeven. De essays, het onderliggende Werkonderzoek 2022 en andere informatie zij te vinden op: https://www.venster.nl/webinars-werkonderzoek/webinars-2023-aftermovie/
Het Webinar is terug te zien via het filmpje hieronder ▶️
Johri Maat & Emma-Sophie Ekelmans, ‘Je moet de norm niet laten vervagen’, politiekeambtsdragers.nl, 14 november 2022.
Een gesprek met burgemeester Kees van Rooij en gemeentesecretaris Marijke Wilms over weerbaar bestuur en veilige publieke dienstverlening in Meierijstad.
Lisanne Buijze, ‘Goed integriteitsbeleid beschermt de organisatie, de samenleving en medewerkers tegen elkaar’, Wetbeschermingklokkenluiders.nl, 9 november 2022.
Interview met Johri Maat in het kader van de pilot mediation en juridische ondersteuning voor melders van vermoedens van misstanden binnen het Rijk.
B. Jonkmans en J.H. Maat, ‘Eed en belofte kan dat ook online?’, Security Management, 2020-3 (september), p. 36-37. Dit artikel verscheen op 9 juni 2020 al online op de site van Security Management magazine.
Werkgevers hebben door de coronamaatregelen en de beperkingen die hieruit voortvloeien tal van kopzorgen. Voor overheidswerkgevers komt daar nog een specifieke bij: de beëdiging van ambtenaren. Is online beëdigen een reëel alternatief?
J.H. Maat, ‘Integriteitsbewustzijn, geen ‘check in the box’, Security Management, 2019-3 (september), p. 42-43. (dit artikel is ook online verschenen).
Er is een flink incident geweest of men moet ‘compliant’ zijn, dus alle medewerkers moeten een bewustwordingsbijeenkomst integriteit volgen. Men vraagt de eigen integriteitsfunctionaris of huurt een externe adviseur in, iedereen gaat door de wasstraat en het vinkje kan worden gezet: Integriteit staat weer op de kaart. Waarom werkt deze aanpak toch niet goed in de praktijk?
J.H. Maat, ‘De ondernemende medewerker’, Security Management, 2019-2 (mei), p. 30-31.
Eerder online verschenen als: J.H. Maat, ‘Hoe integer is de bijklussende medewerker?’, Security Management, 30 januari 2019.
Bestuurslid van de speeltuinvereniging, als zzp’er coachen naast het werk, bijklussen als portier van een nachtclub. Drie willekeurige voorbeelden van nevenwerkzaamheden die verricht kunnen worden uit maatschappelijke betrokkenheid, om te proeven aan het ondernemerschap of uit financiële noodzaak. Nevenwerkzaamheden kunnen een persoonlijke meerwaarde opleveren en ook de werkgever kan profijt halen uit een medewerker die de horizon verbreedt. Maar hoe houd je als werkgever en werknemer eventuele integriteitsrisico’s beheersbaar? In deze bijdrage in Security Management ga ik in op nevenwerkzaamheden, de integriteitsrisico’s die hierbij kunnen ontstaan en een aantal tips hoe hier mee om kan worden gegaan.
J.H. Maat, ‘Omgaan met gedoe over sociale media’, Security Management, 2018-12 (december), p. 40-42 [dit artikel is eerder digitaal verschenen op PWnet.nl:]
J.H. Maat, ‘Omgaan met ‘gedoe’ over social media en integriteit’, PWnet.nl, 2 oktober 2018.
Vroeg of laat krijg je er als organisatie mee te maken: Een medewerker doet een onhandige uitlating via social media en brengt daarmee de organisatie in verlegenheid. Met een beetje pech is de respons vanuit de werkgever ook onhandig en wordt er olie op het vuur gegooid: Er is ‘gedoe’ rond social media en integriteit. Hoe ga je hier mee om en zorg je er als organisatie voor dat incidenten niet leiden tot onnodige verkramptheid rond social media?
J.H. Maat, ‘De integriteit van de hoeders, Verleidingen beheersbaar maken’, Security Management, 2017-12 (december), p.38-41.
Steeds meer organisaties in de publieke en private sector hebben een integriteitsfunctionaris. Net zoals andere medewerkers lopen ook deze functionarissen in de taakuitoefening tegen verleidingen en kwetsbaarheden aan. Hoe kunnen integriteitsfunctionarissen en hun organisaties deze beheersbaar maken?
Leidt meer openbaarheid tot een meer integere overheid. Interview Johri Maat, integriteitscoördinator BZK, OpenOverheid.nl, 28-02-2017, was de kernvraag van een interview met Johri op Open-overheid.nl, 28 februari 2017.
J.H. Maat, ‘Verleiding en integriteit’, PW De Gids, 2017-1/2 (januari), p. 28-29.
Wat als een medewerker een incentive in de vorm van een geschenk of dienst krijgt aangeboden? Waar trek je de grens? En wat kan HR doen? Tips en overwegingen op een rij. [Dit is een bewerking van een eerder verschenen artikel in Security Management 2016-10]
J.H. Maat, ‘Van wortel tot bananenschil, integriteit versus incentives’, Security Management, 2016-10, p. 36-38.
Wanneer wordt een presentje een probleem? Het wel of niet aanvaarden van geschenken en uitnodigingen leidt nogal eens tot dilemma’s. Dit zou niet hoeven als de schenkende en ontvangende partij (zowel de medewerker als de organisatie) er van te voren duidelijke afspraken over maken.
J.H. Maat, ‘Integriteitsschendingen, een lastige aangelegenheid. Handreiking leidinggevenden’, Security Management, 2016-7/8, p. 38-39.
De ervaring leert dat omgaan met (vermoedens van) integriteitsschendingen voor veel direct leidinggevenden een lastige aangelegenheid is. Vaak ontbreekt het – op zich is dat positief – aan de routine, ook binnen grotere organisaties. Security managers, HRM adviseurs en integriteitsfunctionarissen – die hier vanuit de functie vaker mee te maken hebben – kunnen direct leidinggevenden echter proactief handreikingen geven.
Het artikel is ook terug te lezen op de site van Security Management.
J.H. Maat, ‘Buitenlandse Corruptie’, uit thema Ambtelijke corruptie, Justitiele Verkenningen, 2005-7, november, p. 64-75.
Pas sinds 2001 is het omkopen van buitenlandse ambtenaren ook in Nederland strafbaar. In dit artikel worden de nationale en internationale maatregelen beschreven, alsmede de kansen en bedreigingen in de strijd tegen grensoverschrijdende corruptie.
J.H. Maat en H. de Graaf, ‘Interview Ron Niessen’, PM 2005-11, 14 juli 2005, p. 14-16.
Ron Niessen was hoogleraar op de Ien Dales Leerstoel en spreekt in dit interview over integriteitsschendingen, onderzoek hiernaar en preventieve maatregelen.
Lekken
De executive Master in Security Science & Management (MSSM) aan de Technische Universiteit Delft heb ik in 2011 afgerond met een onderzoek naar “intentionele en verwijtbare compromittering van gerubriceerde en gevoelige informatie binnen de Rijksoverheid”. Het is een onderzoek naar geheimen, lekken en het lekken van geheimen. In dit onderzoek heb ik ook het ‘Eclips Model’ ontwikkeld, waarin ik het probleem heb gevisualiseerd waarbij ‘gevoelige informatie’ en ‘gerubriceerde informatie’ niet altijd gelijk zijn.
De internetversie van deze scriptie is hier te downloaden:
Op basis van dit onderzoek heb ik de onderstaande artikelen geschreven:
J.H. Maat en F. Dominguez Santos, ‘Spioneren voor een tientje’, Security Management, 2013-6, p. 42-45.
Een foutje bij het invoeren van een e-mailadres kan onbedoeld leiden tot het lekken van informatie. Fox-it en BZK hebben de kwetsbaarheid van ’typosquatting’ in de praktijk getest. Dit artikel leidde later nog tot een bericht in de Telegraaf: B. Olmer, ‘Info ministerie publiek door foutje ambtenaar. Geheimen doorgesluisd door vergissing bij domeinnaam’, Telegraaf, 16-09-2013, p. 6.
J.H. Maat, ‘Rubriceren, een vak apart’, Security Management, oktober 2011, p. 16-18.
J.H. Maat, ‘Verwijtbaar lekken = vermijdbaar lekken’, Magazine NVenCb, augustus 2011, p. 48-49.
J.H. Maat, Lekken binnen de overheid, Openbaar Bestuur, jan 2012, p. 33-36 (met erratum). Het artikel is door de redactie ook als Whitepaper geplaatst op BinnenlandsBestuur.nl.
Crisisbeheersing
J.H. Maat, ‘Crisispreparatie voor de crisisarme organisatie’, MNVCb, 13-11-2015, p. 40-41 [incl. colofon].
Hoe zorg je ervoor dat je ook als ‘crisisarme’ organisatie bent voorbereid op een mogelijke crisis? In dit artikel beschrijf ik de gekozen aanpak voor het ministerie van BZK.
J.H. Maat, ‘Rijksrecherche in crisisbeheersing’, Nieuwsbrief Crisisbeheersing, april 2005, p. 12-13.
Eerste Wereldoorlog
Mijn studie Juridische Bestuurswetenschappen heb ik afgerond met een onderzoek naar het ‘Crisismanagement van het Nederlandse kabinet Cort van der Linden in 1914 inzake de opvang van vluchtelingen en geïnterneerde militairen tijdens de Eerste Wereldoorlog’. De internetversie van deze scriptie is hier te downloaden:
J.H. Maat, Onverwacht bezoek, Doctoraalscriptie JBW RuG, def okt 2003, internetversie 2010
Op basis van dit onderzoek heb ik de onderstaande artikelen geschreven:
J.H. Maat, ‘Vluchtelingen en geïnterneerden in Nederland – crisismanagement tijdens de Eerste Wereldoorlog’, Nieuwsbrief Crisisbeheersing, september 2005, p. 22-24
.Leuk om te vermelden is dat dit artikel ruim 10 jaar later weer geciteerd is in CrisisNoodOpvang, een handboek voor de opvang van grote groepen vluchtelingen van Ralph Kronieger (Den Haag: Sdu, 2016).
J.H. Maat, ‘Het kabinet en de vluchtelingen van de Eerste Wereldoorlog’, Openbaar Bestuur, juni juli 2004, p. 15-18.
Dit artikel was aanleiding voor een interview voor het Radio 1 programma ‘1 op de middag’ (AVRO) in deel 3 over de rol van Nederland in een vierluik over de Eerste Wereldoorlog (uitgezonden op 26 juli 2004):
Inmiddels ligt de Eerste Wereldoorlog al weer een eeuw achter ons. Toch zijn de sporen nog steeds duidelijk zichtbaar. In dit informatieblad geef ik tips voor een tweedaagse ‘battlefieldtour’ rond het Belgische Ieper:
J.H. Maat, Battlefieldtour Ieper en omgeving (WO I), sept 2012.
Veiligheid (divers)
Ervaringen met eigentijds werken, Ministerie van BZK, juli 2012, interview Johri Maat, ‘Oog hebben voor de kwetsbaarheden en je gezonde verstand gebruiken’.
Tijd- en plaatsonafhankelijk werken – ook wel Het Nieuwe Werken genoemd – wordt steeds meer de standaard binnen organisaties. In dit interview geef ik aandachtspunten aan om de risico’s hiervan beheersbaar te houden.
J.H. Maat, Informatieblad Noodzetel SDH-complex tbv openstelling, juni 2013, B-19335.
Tijdens de Koude Oorlog zijn in heel Nederland tal van beschermde onderkomens (‘atoombunkers’) gebouwd voor overheidsdiensten. Onder het Schedeldoekshavencomplex lag de ‘Noodzetel van de Nederlandse regering’. Bij het afstoten en ontmantelen hiervan in 2013 is deze opengesteld geweest en is dit informatieblad uitgegeven.
J.H. Maat, H.F. Konigstein en C. de Ruiter, ‘Omgaan met ongepaste burgercontacten’, Openbaar Bestuur, november 2010, p29-32
Hoe ga je om met verwarde of agressieve personen die zich tot je organisatie richten en overlast veroorzaken?
